Od osady do metropolii, czyli jak rozwijał się Rzeszów

Rzeszów to ponad 200-tysięczne miasto wojewódzkie, z 670-letnią tradycją.Leży na pograniczu dwóch makroregionów fizycznogeograficznych: Kotliny Sandomierskiej i Pogórza Środkowobeskidzkiego. Miasto rozciąga się na wysokości mieszczącej się w przedziale od 197 m n.p.m. do 384 m n.p.m. W kierunku północnym i północno-wschodnim płynie rzeka Wisłok.

Decyzją Rady Ministrów, od 1 stycznia 2021 roku Rzeszów powiększył się do 128,5 km kw. Miasto pozyskuje nowe tereny inwestycyjne, umacnia też swoją rolę ośrodka metropolitalnego. Rzeszów jest największym ośrodkiem przemysłowym, akademickim, handlowo-usługowym i kulturalnym w Polsce Południowo-Wschodniej. W stolicy województwa podkarpackiego krzyżują się ważne trakty drogowe: autostrada A-4 wchodząca w skład III Paneuropejskiego Korytarza Transportowego, zapewniająca połączenie komunikacyjne Europy Zachodniej z Ukrainą oraz drogi: ekspresowa S19 i krajowa nr 9, umożliwiające najkrótsze połączenie krajów skandynawskich i nadbałtyckich z państwami Europy Środkowo-Wchodniej. Przez miasto przebiega magistrala kolejowa E-30 o międzynarodowym znaczeniu gospodarczym, łącząca Niemcy, Polskę i Ukrainę. Bardzo dużym atutem Rzeszowa jest Międzynarodowy Port Lotniczy „Rzeszów-Jasionka” im. Rodziny Ulmów, zlokalizowany 6 km od granic miasta, oferujący bezpośrednie połączenia pasażerskie z ważnymi europejskimi metropoliami. W Rzeszowie działa ponad 28 tysięcy firm obsługiwanych przez przeszło 800 instytucji otoczenia biznesu, a 560 z nich to spółki z udziałem kapitału zagranicznego. Wiodące gałęzie przemysłu miasta to lotnictwo, informatyka, budownictwo oraz sektor chemiczny. Bardzo dobrze rozwijają się też branże: farmaceutyczna, spożywcza, automotive, jak również sektor nowoczesnych usług dla biznesu.

W Rzeszowie funkcjonują 2 uczelnie publiczne - Politechnika Rzeszowska i Uniwersytet Rzeszowski oraz uczelnie niepubliczne - Wyższa Szkoła Informatyki i Zarzadzania, WSPiA Rzeszowska Szkoła Wyższa, Wyższa Szkoła Inżynieryjno-Ekonomiczna, Seminarium Duchowne oraz Filia Collegium Humanum w Rzeszowie. Realizacja wielu inwestycji, w tym przedsięwzięć z dofinansowaniem zewnętrznym, zachęca do osiedlania się w Rzeszowie. Według raportu Polskiej Akademii Nauk, w ciągu kilkudziesięciu najbliższych lat tylko w dwóch miastach Polski: Warszawie i Rzeszowie, nastąpi wzrost populacji mieszkańców. Statystyki pokazują, że 80% mieszkańców dynamicznie powstających nowych osiedli mieszkaniowych przeprowadziło się do Rzeszowa z innych Gmin. Budowa infrastruktury drogowej, szkół, przedszkoli, żłobków, domów kultury, lepsze skomunikowanie nowych terenów z centrum Rzeszowa dzięki nowoczesnym autobusom, sprawiają, że stale poprawia się jakość życia mieszkańców. W ostatnich latach największym przedsięwzięciem Gminy Miasta Rzeszów, z udziałem środków zewnętrznych, jest realizacja projektów z zakresu transportu publicznego, których wartość opiewa na 1 miliard złotych. Komisja Europejska przyznała stolicy Podkarpacia najwyższą nagrodę europejską na rzecz czystego transportu miejskiego - wyróżnienie CIVITAS w kategorii „Innowacje techniczne” za wyjątkowe osiągnięcia w dziedzinie transportu miejskiego. Podczas Gali Zwycięzców Globalnych Nagród Telekomunikacyjnych GLOTEL 2017 miasto Rzeszów zostało zwycięzcą w kategorii: Najlepszy Światowy Projekt Transformacji Cyfrowej za wdrożenie Systemu Inteligentnego Transportu Miejskiego.

W wyniku przeprowadzonych badań archeologicznych ustalono, że najstarsze ślady działalności człowieka na terenie obecnego Rzeszowa pochodzą sprzed 10 tysięcy lat. Wczesnośredniowieczna osada usytuowana była w dzisiejszej dzielnicy Staromieście. Pierwszą pisemną wzmianką o Rzeszowie jest akt nadania miasta przez króla Kazimierza Wielkiego rycerzowi Janowi Pakosławicowi ze Stróżysk (1354 rok). Powierzchnia ówczesnego Rzeszowa wynosiła 1,5 km kw. W XIV wieku gród został przeniesiony na lessowe wzgórze, w miejsce dzisiejszego Rynku. Po pierwotnej lokalizacji pozostała nazwa Staromieście.

Na początku znaczącym handlowym rzemieślniczym. Wtedy też rozpoczął się napływ ludności żydowskiej, która osiedlała się nieopodal Rzeszowa - na obszarze zwanym Nowe Miasto. Właścicielem Rzeszowa do końca XVI wieku był Mikołaj Spytek Ligęza. Otoczył miasto wałami, wzniósł obronny kościół oo. Bernardynów, rozpoczął budowę warownego zamku. Na ptzrłomie XVI i XVII wieku połączono Stare i Nowe Miasto. Rzeszów liczył wówczas 2,5 tysiąca mieszkańców i zajmował powierzchnię 2,9 km kw. Pod koniec XIX wieku, w okresie Monarchii Austro-Węgierskiej, Rzeszów zyskał na znaczeniu. W 1845 roku przestał być miastem prywatnym.

W roku 1860 został siedzibą cyrkułu - okręgu administracyjnego o roli powiatu, a w 1867 roku przeprowadzono pierwsze wybory do samorządu miejskiego. Czynniki te, jak również budowa linii kolejowej z Krakowa do Lwowa, pozytywnie wpłynęły na rozwój rzeszowskiej gospodarki, a co za tym idzie, na wzrost liczby mieszkańców miasta, która w 1890 roku wynosiła ponad 11 tysięcy. W 1901 roku nastąpiło pierwsze w czasach nowożytnych poszerzenie granic Rzeszowa. Przyłączono sąsiednie miejscowości - z gminy Staroniwa: Wygnaniec, Podzamcze, Psiarnisko i Rudki; Maćkówkę z gminy Drabinianka oraz Ruską Wieś. Powierzchnia miasta zwiększyła się do 7,68 km kw., a liczba ludności wzrosła do 20 tysięcy.

Rozbudowa przemysłu lotniczego pod koniec lat trzydziestych XX wieku spowodowała gwałtowny napływ do Rzeszowa ludności z okolicznych miejscowości oraz wykwalifikowanej kadry z innych części kraju. Wskutek tego w roku 1939 liczba mieszkańców miasta wynosiła już 41 tysięcy. Jednakże kataklizm, jakim niewątpliwie była II wojna światowa, spowodował śmierć tysięcy rzeszowian.

W 1944 roku liczba ludności miasta wyniosła niespełna 27 tysięcy. W tym samym roku zostało stolicą nowo utworzonego województwa rzeszowskiego, dzięki czemu wzrosła jego ranga, wzrosły także możliwości wszechstronnego rozwoju.
W 1951 roku dokonano kolejnego znaczącego poszerzenia granic miasta. Przyłączono Drabiniankę, Staroniwę, Staromieście i Pobitno oraz części Białej, Słociny i Zwięczycy.

Obszar miasta zwiększył się do 39 km kw., a liczba ludności do 44 tysięcy.

Lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte to okres rozwoju Rzeszowa jako ośrodka przemysłowego, akademickiego i kulturalnego w południowo-wschodniej Polsce. W roku 1963 powstały dwie rzeszowskie wyższe uczelnie - Wyższa Szkoła Pedagogiczna oraz Wyższa Szkoła Inżynierska (uczelnia ta funkcjonowała od 1951 roku jako Wieczorowa Szkoła Inżynierska), która w roku 1974 została przekształcona w Politechnikę Rzeszowską im. Ignacego Łukasiewicza. W 1969 roku Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie otworzył w Rzeszowie swoją filię. Wokół starej części Rzeszowa wyrosły duże, połączone wygodnymi ciągami komunikacyjnymi osiedla mieszkaniowe. Wybudowano obiekty przemysłowe, usługowo-handlowe, kościoły, szpitale, przychodnie.

Powstały placówki oświatowe, naukowo-badawcze, sportowo-rekreacyjne i kulturalne, a także redakcje czasopism, rozgłośnia Polskiego Radia oraz Telewizja Rzeszów. Znacznej poprawie uległa infrastruktura techniczna, wybudowano ujęcie wody, oczyszczalnię ścieków oraz elektrociepłownię.

W 1971 roku przyłączono do Rzeszowa część Słociny, co zwiększyło powierzchnię miasta do 40,30 km kw., a liczba ludności w tym roku przekroczyła już 80 tysięcy. Lata siedemdziesiąte ubiegłego wieku to okres gwałtownego wzrostu liczby mieszkańców. Dobrze funkcjonowały rzeszowskie zakłady pracy, na czele z WSK-PZL Rzeszów, Zelmerem, Polfą i Alimą. Bardzo ważną branżą rzeszowskiej gospodarki było budownictwo. Rzeszowskie firmy budowlane jak i transportowe jak np. Transbud, zatrudniały tysiące pracowników, realizując ogromne kontrakty nie tylko w Polsce ale w licznych krajach Europy, a także Afryki. Prężnie rozwijało się w tym czasie szkolnictwo wyższe. Do Rzeszowa napływało coraz więcej ludności. Powstały w związku z tym nowe osiedla mieszkaniowe – Nowe Miasto, Baranówka, w późniejszym okresie Krakowska – Południe.

Rok 1977 przyniósł kolejne poszerzenie granic miasta, w ramach którego włączone zostały miejscowości: Zalesie, Wilkowyja oraz część Białej, Miłocina, Przybyszówki i Słociny. Powierzchnia Rzeszowa osiągnęła 53,69 km kw. i stan taki pozostał na długie lata. Liczba mieszkańców miasta w 1977 roku wynosiła 111 tysięcy, natomiast w 2005 roku osiągnęła 159 tysięcy, przy niezmienionej powierzchni.

Rzeszów początku XXI wieku był najmniejszym i najgęściej zaludnionym miastem wojewódzkim w Polsce.

Rozpoczął się żmudny proces sukcesywnego powiększania Rzeszowa...

W 2004 roku Prezydent Rzeszowa Tadeusz Ferenc podjął inicjatywę zmierzającą do włączenia Słociny i Załęża w granice miasta. Dążenia te poparte zostały uchwałą intencyjną Rady Gminy Krasne, podjętą w 1977 roku, w której wyrażono wolę przekazania sołectw Słocina i Załęże Miastu Rzeszów. Rozpoczęła się procedura poszerzania granic Rzeszowa, w wyniku której, w lipcu 2005 roku Rada Ministrów podjęła decyzję pozytywną i już 1 stycznia 2006 roku terytorium Rzeszowa powiększyło się o 14,36 km kw. a liczba ludności o 4,4 tysiąca.
W 2006 roku na mocy tej samej decyzji Rady Ministrów w granice Rzeszowa miała wejść również Zwięczyca, jednak kwestia przyłączenia tego sołectwa przeciągnęła się aż do 2008 roku. Od przyłączenia Słociny i Załęża w styczniu każdego roku Rzeszów powiększał się o nowe tereny.

I tak w 2007 roku przyłączono wschodnią część Przybyszówki (9,25 km. kw. i 2 tys. ludności), w 2008 roku – zachodnią część Przybyszówki i Zwięczycę (łącznie 14,24 km kw. i 4,5 tys. mieszkańców), w 2009 - sołectwo Biała (6,06 km kw. i 1,9 tys. mieszkańców) oraz w 2010 – Budziwój i część Miłocina (razem 18,77 km kw. i 4,6 tys. mieszkańców). Rzeszów w 2010 roku ma już 180 tys. ludności i rozciąga się na obszarze 116,32 kw. kw.

Dalsze starania Prezydenta Rzeszowa o poszerzenie granic miasta spotkały się z poparciem mieszkańców sołectwa Bzianki z gminy Świlcza, wyrażonym w referendum, w którym za przyłączeniem opowiedziało się 62,5% mieszkańców.

Decyzją Rady Ministrów z 1.01.2017 roku Bzianka została przyłączona do Rzeszowa, który zyskał 600 nowych mieszkańców i 4 km kw. powierzchni. Mieszkańcy nowego osiedla otrzymali finansowe wsparcie w inwestycjach drogowych i remontowo-budowlanych (wyasfaltowane drogi, rozbudowa szkoły, remont i doposażenie w sprzęt remizy strażackiej), zwiększyła się też liczba kursów MPK.

25.07.2018 roku Rada Ministrów podjęta decyzję o przyłączeniu do Rzeszowa pozostałej części Miłocina i Matysówki od 1.01.2019 roku. Mieszkańcy obu miejscowości opowiedzieli sią za takim rozwiązaniem w plebiscycie. Po przyłączeniu miasto zyskało 6,2 km kw. powierzchni oraz 3500 mieszkańców. 

Dwa lata później, od 1 stycznia 2021 r. Rzeszów znów się powiększył. Najmłodszym osiedlem stał się Pogwizdów Nowy.

Na nowych osiedlach tworzone są miejskie punkty obsługi, które ułatwiają mieszkańcom przeprowadzenie formalności zwianych z przyłączeniem do Rzeszowa. Jesienią każdego roku Prezydent Rzeszowa spotyka się z mieszkańcami miasta, konsultując plany w zakresie najpilniejszych zadań inwestycyjnych i remontowych.

Miasto na terenach przyłączonych zainwestowało ponad 2,2 miliardy złotych.