Data wydruku: 2025-02-03 16:45:02

Urząd Miasta Rzeszowa

e-mail: umrz@erzeszow.pl www: erzeszow.pl

Kapliczki

Zasób zabytków o charakterze kultowym wzbogaca wyjątkowo duża liczba kapliczek istniejących na terenie Rzeszowa. Ich duża ilość związana jest z wiejską metryką niektórych dzielnic miasta, w których pobożność indywidualna miała innych charakter niż miejska. Większość z ponad stu zabytkowych rzeszowskich kapliczek była wynikiem prywatnych fundacji najczęściej o cechach wotywnych. Można wśród nich wyszczególnić kilka typów. Kapliczki figuralne - gdzie dominującym akcentem jest rzeźba w otwartej przestrzeni: „domkowe” – o formie kubaturowej (należy je jednak odróżnić od kaplic, w których mogło się zbierać parę, paręnaście osób); słupowe oraz krzyże. Najliczniejszą grupą są kapliczki słupowe, najczęściej dwu-trzykondygnacyjne, mieszczące w swojej strukturze nisze z rzeźbami Matki Boskiej, świętych.

Najefektowniejszymi są kapliczki figuralne z pełnoplastycznymi rzeźbami. Najczęściej umieszczano rzeźbę Matki Boskiej w różnych typach ikonograficznych, a także znaczeniowych. Wartościowe artystycznie obiekty powstawały w kręgu świątyń i ich kolatorów. Do nich zaliczymy kapliczkę z figurą Matki Boskiej Królowej Polski obok budynku Sokoła (K. J. Markowski z Lwowa, 1901 r.), w tym typie także figura przy kościele na Staromieściu (wyk. warsztat Janika 1911 r.); również figura Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej (NMP NP) w otoczeniu plebani słocińskiej (wyk. Rusinek z Boguchwały, 1932 r.) czy też w pozostałościach parku siedziby Jędrzejowiczów na Staromieściu (ok. 1904 r.). Rzadziej przedstawiany był Chrystus, np. Serce Jezusa (otoczenie kościoła na Staromieściu, wyk. warsztat Janika, 1911 r.).

Osobną grupą są tzw. „Nepomuki”, kapliczki ze św. Janem Nepomucenem, których przykłady także znajdujemy w Rzeszowie. Dobrym przykładem sztuki kamieniarskiej jest św. Jan usytuowany po wschodniej stronie mostu zamkowego (rzeźba parokrotnie translokowana; wyk. w 1897 roku Jan Czuba z Tarnowa, który miał swój zakład także w Rzeszowie). Rzeźba Nepomucena jest także w otoczeniu kościoła w Przybyszówce (k. XVIII w.) oraz na Pobitnie (ul. Polna 8, 4 ćw. XIX w.). Inną postacią umieszczaną w kapliczkach był św. Antoni Padewski (Staromieście, otoczenie plebani, 1920 r. z fund. Jędrzejowiczów) czy też Jan z Dukli (przed kościołem Bernardynów, 1901 r.).

Kapliczki domkowe
Specyficzną formą tego typu kapliczek jest ta usytuowana przy ul. Staromiejskiej w pobliżu skrzyżowania z ul. Lubelską. Wysoka, murowana, na planie ośmioboku o bogatej dekoracji architektonicznej. Po czterech stronach głębokie wnęki na rzeźby. Wybudowana w 1889 r. Na terenie miasta powstało także kilka utrzymanych w zbliżonej stylistyce kapliczek – wybudowanych na planie prostokąta; o ostrołukowych otworach; przekrytych czteroszczytowi daszkami; w niektórych z nich zachowane wyposażenie z drew. ołtarzykami (Zwięczyca, ul. Jarowa 27, 1882 r.; Biała, ul. Świętojańska nr 89, 1881 r.; Przybyszówka, ul. Dębicka 346, 4. ćw. XIX w.).

Bardzo popularne były kapliczki słupowe, licznie występujące także na terenie Rzeszowa. Były to kapliczki o zróżnicowanej wysokości: - niskie, gdzie powyżej cokołu tworzono niszę na przedstawienie rzeźbę/obraz (Pobitno, ul. Spółdzielcza 6, 1908 r.), - wyższe dwukondygnacyjne - nad cokołem budowano dwa, najczęściej zwężające się segmenty z niszami (Budziwój, ob. ul. Podleśna nr 1, 1882 r.; Słocina, ul. św. Rocha przed nr 228, kapliczka św. Rocha, 1 ćw. XIX w.; Słocina - ul. św. Rocha 213, ok. k. XIX w.; Staromieście, ul. Robaka i Bałuckiego, 1905 r., o wyłamanych półkoliście naczółkach i dekoracji sztukatorskiej) oraz najwyższe, dominujące nad otoczeniem są kapliczki trzysegmentowe (Staromieście, ul. Lubicz 37, 1846 r. zdobiona wydatnymi gzymsami, pilastrami, opaskami, zwieńczona latarnią z Chrystusem Frasobliwym).

Gminna ewidencja zabytków Miasta Rzeszowa (kapliczki): 

l.p. nazwa kapliczki umiejscowienie datowanie
1. Kapliczka zw. Mikołajek  ul. Bałuckiego 1905 r. 
2 Kapliczka Najświętszej Marii Panny  ul. Bałuckiego 17   1907 r.
3. Kapliczka ul. Beskidzka 16  2 poł. XIX w. 
4. Kapliczka ul. Beskidzka 126 3 ćw. XIX w.
5. Kapliczka Najświętszej Marii Panny ul. Borowa 33  1957 r. 
6. Kapliczka Najświętszej Marii Panny   ul. Borowa 1920 r. 
7. Krzyż ul. Budziwojska l. 30-te XX w.
8. Pomnik Grunwaldu ul. Budziwojska/Jana Pawła II 1910 r.
9. Kapliczka św. Jana Nepomucena  ul. Budziwojska 151 1 poł. XIX w.
10. Kapliczka  ul. Budziwojska/Podleśna  1882 r. 
11. Krzyż Grunwaldu ul. Dębicka 160 1920 r. l. 40-te XX w.
10. Kapliczka przy ul. Dębickiej ul. Dębicka 346  4 ćw. XIX w. 
11. Kapliczka Księdza Stojałowskiego ul. Dębicka 428 1901 r., 1912 r.
12. Kapliczka przy ul. Dębickiej ul. Dębicka 518  1870 r. 
13. Kapliczka św. Antoniego przy ul. Dębickiej ul. Dębicka 626  pocz. XX w. 
14. Kapliczka Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej  ul. Dunikowskiego 5  ok. 1980 r. 
15. Kapliczka Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej ul. Jałowego 17a  pocz. XX w. 
16. Kapliczka ul. Jarowa 27   1882 r.
17. Kapliczka Serca Pana Jezusa i Matki Bożej z Lourdes ul. Kalinowa 10   1843 r. 
18. Kapliczka ul. Karkonoska 10  1 ćw. XX w. 
19. Krzyż ul. Kiepury 3 2 poł. XX w.
20. Kapliczka Matki Bożej Częstochowskiej ul. Klonowa u zbiegu z Ujejskiego     ok. 1935 r.
21. Kapliczka Matki Bożej   ul. Konfederatów Barskich/al. Żołnierzy I Armii Wojska Polskiego 5/3 I poł. XIX w. (przed 1841 r.)   
22. Krzyż ul. Konfederatów Barskich 50 1948 r.; w miejscu poprzedniego z 1863 r.
23. Figura św. Jana Nepomucena ul. Kopisto/Podwisłocze   1897 r.  
24. Kapliczka Najświętszej Marii Panny ul. Krakowska 18  1947 r. 
25. Krzyż ul. Krakowska 1935 r.
26. Kapliczka ul. Krakowska 78  IV ćw. XIX w. 
27. Kapliczka   ul. Krakowska 1999 r.  
28. Kapliczka Najświętszej Marii Panny z La Salette  ul. Krakowska obok nr 225 1953 r.
29. Kapliczka Matki Boskiej Królowej Polski ul. Kwiatkowskiego 55c  1928 r.  
30. Kapliczka Najświętszego Serca Pana Jezusa i Matki Bożej ul. Lubelska 26  1879 r.
31. Kapliczka Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej ul. Lubelska przy granicy z Trzebowniskiem   2 poł. XIX w. 
32. Kapliczka ul. Lubicz 37  1846 r. 
33. Krzyż ul. Lwowska 51
34. Kapliczka ul. Lwowska 79a  1938 r. lub 1939 r.
35. Kapliczka „koło młyna” ul. Lwowska 102  1896, odbudowana VI-VIII 2000 r. 
36. Kapliczka Matki Boskiej Różańcowej ul. Mielecka 10  1948 r. 
37. Kapliczka ul. Miła 15 ok. 1950 r. 
38. Kapliczka Najświętszego Serca Pana Jezusa ul. Miła 31 XIX/XX w. 
39. Kapliczka słupowa ul. Morawskiego Szczęsnego 9  1949 r., remont w 2001 r.
40. Kapliczka Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej spod koszar   ul. Morgowa/Polna 1904 r.; przeniesiona w 1972 r.
41. Krzyż Na Skały  l. 50. XX w.; przeniesiony na obecne miejsce przed 1980 r.
42. Krzyż Nadbrzeżna/Ogrodowa 2  ok. 1950 r. na miejscu poprzedniego
43. Kapliczka ul. Olbrachta 118 1926 r. 
44. Kapliczka ul. Paderewskiego 79  zapewne koniec XIX lub początek XX w.; szafka lata 60. XX w.(?) 
45. Kapliczka Matki Bożej z Lourdes   ul. Paderewskiego  1912 r.; uszkodzona w latach 80. XX w.; remont w 1999 r.
46. Kapliczka Matki Boskiej Różańcowej i św. Floriana ul. Partyzantów 14   1 poł. XIX wieku, na mapie katastralnej z 1849 r. jest zaznaczona 
47. Kapliczka Matki Bożej ul. Partyzantów 1  poł. XIX w. 
48. Kapliczka    ul. Pisarka 43  1904 r.
49. Kapliczka ul. Podkarpacka 2  2 poł. XIX w. 
50. Kapliczka ul. Podkarpacka 7  poł. XIX w.
51. Kapliczka  ul. Podkarpacka 100   k. XIX w.
52. Kapliczka ul. Pogwizdowska 51  k. XIX w. 1161
53. Kapliczka ul. Pogwizdowska 216  3 ćw. XIX w.
54. Kapliczka Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej ul. Polna 1  1906 r.; około 1930 r. 
55. Kapliczka św. Jana Nepomucena ul. Polna/Morgowa 8  zapewne l. 1870-80  
56. Kapliczka Matki Boskiej Różańcowej „u Łozów”  ul. Powstańców Listopadowych 16  ok. 1936 lub 1938 r.  
57. Kapliczka Jubileuszowa Najświętszej Marii Panny  ul. Powstańców Styczniowych 37   2000 r.  
58. Kapliczka św. Barbary (stara) ul. Powstańców Wielkopolskich 7  zapewne po 1831 r. 
59. Kapliczka al. Rejtana 32  1926 r. 
60. Kapliczka ul. Rocha 213  k. XIX w. 
61. Kapliczka ul. Rocha przed nr 228   1 ćw. XIX w. 
62. Kapliczka „na Łanach” ul. Rodzinna, obok nr 67 1 ćw. XX w.
63. Kapliczka Niepokalanej Marii Panny ul. Rycerska 4  1904 r. 
64. Kapliczka Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej   ul. Siemaszkowej 1 pocz. XX w. 
65. Kapliczka ul. Siemaszkowej 7 koniec XIX w.  
66. Kapliczka    ul. Siemaszkowej 9  ok. 1930 r. 
67. Kapliczka Matki Bożej Różańcowej ul. Sienkiewicza 10 XIX/XX wiek
68. Kapliczka ul. Sikorskiego przed nr 71 2 poł. XIX w.
69. Kapliczka ul. Słocińska 114 l. 90. XIX w. 
70. Kapliczka ul. Słocińska 243 1860 r. 
71. Kapliczka   ul. Słoneczny Stok 94 1948 r.  
72. Kapliczka ul. Spółdzielcza 6 1908 r.
73. Kapliczka ul. Staromiejska/Lubelska 1889 r. 
74. Krzyż zw. Czarny ul. Staromiejska/Prusa 1888 r.
75. Kapliczka Matki Bożej Królowej Polski zw. "Grunwaldem" ul. Staromiejska 1909 r.
76. Kapliczka św. Stanisława Kostki ul. Staromiejska 66  pocz. XX w.
77. Kapliczka Matki Bożej z Lourdes  ul. Staroniwska 15 2 poł. XIX w.
78. Kapliczka Matki Bożej Królowej Polski ul. Staroniwska 26  1921 r.
79. Kapliczka Matki Boskiej Śnieżnej ul. Staroniwska 79 koniec XIX w. 
80. Kapliczka ul. Stączka przed nr 12 1910 r.
81. Figura św. Jana Nepomucena ul. Św. Jakuba 2  1743 r., 1992 r.
82. Kapliczka „na Działach” ul. Św. Walentego, obok nr 95 1 ćw. XX w.
83. Kapliczka ul. Świętojańska 89   1881 r.  
84. Krzyż „na Porwiszówce” ul. Traugutta 32 ok. 1954-55
85. Krzyż Męki Pańskiej ul. Warszawska 81 2 poł. XIX w.
86. Krzyż ul. Wichrowa/Michlewskiej  1934 r., 1980 r.
87. Kapliczka Matki Bożej Różańcowej  ul. Wieniawskiego, obok 58i  1948 r.
88. Kapliczka słupowa ks. Sulikowskiego ul. Wieniawskiego 29  
89. Krzyż ul. Wieniawskiego 73 1926 r.
90. Kapliczka Matki Bożej Niepokalanie Poczętej ul. Wincentego Pola 14a  początek XX w.  
91. Kapliczka   ul. Wioślarska 1863 lub 1866 r. 
92. Krzyż ul. Witwickiego 2  ok. 1956 r. na miejscu poprzedniego z 1883 r.
93. Kapliczka Matki Boskiej ul. Wyspiańskiego 11 1903 r. 
94. Kapliczka ul. Załęska 35 2 poł. XIX w.
95. Kapliczka   ul. Źródlana 72 XVIII/XIX w.

Kapliczka Matki Bożej Różańcowej i św. Floriana przy „Starej Drodze"

Kapliczka Matki Bożej Różańcowej i św. Floriana przy ?Starej Drodze" (ul. Partyzantów)
Kapliczka Matki Bożej Różańcowej i św. Floriana przy ?Starej Drodze" (ul. Partyzantów)

Przy „Starej Drodze" - prawie tuż nad Przyrwą, między dawnymi „czworakami" - stoi okazała kapliczka pochodząca z XVIII wieku, a może nawet starsza. Jej fundatorami byli właściciele dworu. Ostatnio należała do Władysława Gawła, zamieszkałego w Rzeszowie, który wykupił ten pas gruntów.

Zbudowana została na podstawie kwadratowej, z cegły i kamienia. Jej drugi segment jest ozdobiony trzema płycinami. Gzyms oddziela trzeci segment, który posiada głęboką konchę z figurą Matki Boże j Różańcowej i jest ozdobiony dwoma płycinami. Powyżej nad gzymsem - czwarty segment z małą konchą, zakończony ozdobnym gzymsem i daszkiem, w której znajduje się figura św. Floriana. Dach - czterospadowy, namiotowy, kryty jest dachówką zakładkową czerwoną. Na dachu umieszczono duży żelazny krzyż. Kapliczka jest wysoka na około 450 cm, otynkowana, pobielona. Przy niej zatrzymywała się zwykle procesja w uroczystość Bożego Ciała.

Z powodu braku odpowiedniej izolacji, długotrwałe podsiąkanie wody spowodowało zmurszenie cegły. Powstało niebezpieczeństwo zawalenia się całej kapliczki. Wobec groźnej sytuacji postanowiono przeprowadzić jej remont. W tym celu powstał społeczny komitet, który zajął się zgromadzeniem funduszy na wykonanie prac remontowych, polegających na odwodnieniu, osuszeniu, wymianie dachu, odmalowaniu obiektu i uporządkowaniu otoczenia. Równocześnie odmalowano figurki Matki Bożej i św. Floriana.

W dniu 21 czerwca 1999 roku miało miejsce uroczyste poświęcenie odnowionej kapliczki, którego dokonał ks. bp Edward Białogłowski wraz z ks. prob. Ireneuszem Folcikiem.

Na podst. Zeszytów Staromiejskich nr 1/1999 „Staromiejskie krzyże – kapliczki – figury”