Data wydruku: 2025-02-03 16:59:28
Rozwój przestrzenny Rzeszowa który nastąpił na początku XX w. i w przeciągu ostatnich kilkunastu lat przełożył się również na zróżnicowanie zasobu sztuki sepulkralnej występującej dzisiaj na terenie miasta. Oprócz nekropoli o charakterze miejskim – Cmentarz Stary oraz na Pobitnie występują cmentarze dawnych wsi wchłoniętych przez rozrastające się miasto. Te dwie grupy mają inną charakterystykę. Cmentarze miejskie odzwierciedlają strukturę społeczną i posiadają przez to większy zasób cennych indywidualnych nagrobków. Natomiast na cmentarzach o metryce wiejskiej ich liczba jest mniejsza, występują za to rodzinne kaplice grobowe, których nie ma na Cmentarzu Starym czy Pobitnie. W związku z powyższym nie należy oceniać wszystkich nekropoli razem.
Cmentarz w Staromieściu powstał zapewne w I poł. XIX w.; jak na większości rzeszowskich i podrzeszowskich nekropolii obecny jest warsztat Janików zarówno w formach prostych jak i pomnikach z rzeźbami. Z Rzeszowa może także pochodzić jeden z nagrobków o analogicznych rozwiązaniach jakie można zauważyć na słocińskich dziełach J. Czuby. Jest też reprezentant środowiska krakowskiego – E. Stehlik, który wykonał nagrobek miejscowego proboszcza ks. W. Cybulskiego (zm. 1880 r.) z rzeźbą Najświętszej Marii Panny NP. Można także zauważyć kilka innych rzeźb (Marii, Płaczki) zdobiących miejscowe pomniki, niestety nie są one sygnowane.
Najcenniejszym i prawdopodobnie najstarszym nagrobkiem jest pomnik proboszcza ks. Stanisława Walickiego (zm. 1846) w formie bogato rzeźbionej antycznej stelli zwieńczonej urną. Niewielki, ale bardzo starannie wykonany nagrobek może być powiązany z którymś z lwowskich warsztatów, które jak już wiemy wykonywały w tym czasie dzieła dla rzeszowskich klientów.
Na pagórku cmentarnym znajduje się wiele krzyży i figur nagrobnych. Na centralnym miejscu, przy głównej alei cmentarnej spotykamy piękny nagrobek proboszcza Staromieścia, księdza kanonika Józefa Stafieja. Wysoki cokół w formie graniastosłupa zakończony ozdobnym gzymsem jest podzielony na dwa segmenty. Na nim stoi figura św. Józefa z Dzieciątkiem wysoka na 160 cm, zwrócona frontem w kierunku kościoła. W górnej części – fotografia zmarłego i tablica z napisem od parafian.
Opodal niego znajduje się równie piękny nagrobek w formie graniastosłupa, księdza proboszcza Wincentego Cybulskiego. Zakończony jest ozdobną płytą, z której wyłania się glob Ziemi. Na nim stoi Niepokalana Maria Panna, która depcze głowę węża.
W środkowej części cmentarza stoi wybudowana z cegły na przełomie XVII i XVIII wieku niewielka, otwarta kaplica cmentarna. Jest w formie rotundy, ze ściętą ścianą frontową, tworzy półkolistą absydę. Dach – dwuspadowy, pokryty dachówką karpiówką. Dziś mocna zniszczona, wymaga gruntownej renowacji.
Kapliczka Matki Bożej Pocieszenia pierwotnie stała po prawej stronie drogi prowadzącej z Rzeszowa do Głogowa na posesji rodziny Osypków. Pochodzi z końca XVIII wieku, zbudowana z cegły, kryta dachówką karpiówką. Posiada trzy kondygnacje uskokowo zwężające się ku górze i oddzielone gzymsami. W kondygnacjach drugiej i trzeciej znajdują się głębokie wnęki sklepione kolebkowo. Ściany pierwszej kondygnacji są ozdobione czterema prostokątnymi płycinami. Kondygnacje druga i trzecia mają po dwie płyciny. W dolnej wnęce kapliczki znajdował się kiedyś obraz Matki Bożej Leżajskiej a w górnej figurka św. Floriana.
W 1974 roku, w wyniku poszerzenia drogi kapliczka została przeniesiona na cmentarz w Staromieściu. Obecnie odremontowana stoi w dolnej części cmentarza.
Na podst. Zeszytów Staromiejskich nr 1/1999 „Staromiejskie krzyże – kapliczki – figury”